Bokashi tam olarak nedir? Bokashi fermantasyon işlemi ile üretilmiştir diyoruz, ancak bu ne anlama geliyor? Fermantasyon, kompost yapım işlemi ile moleküler düzeyde nasıl karşılaştırılır? Bir yöntemin diğerine göre avantajları var mıdır?
Bokashi Nedir?
Yiyecek artıkları ya da bahçe atıkları, hayvan dışkıları ve altlıkları özel bir kovaya konur ve ardından üstüne bir avuç turşukepek (bokashi kepeği) ilave edilir. Daha fazla yiyecek artıkları ortaya çıktıkça, daha fazla kepek ile birlikte kovaya eklenir. Kova dolduktan sonra kapanır ve 2-3 hafta mayalanmaya bırakılır. İşlem sırasında, kovanın dibine kaçan ve kovanın altındaki musluktan alınması gereken bir sıvı üretilir. Bu "bokashi çayı", 1/100 – 1/200 oranında klorsuz suyla seyreltilerek ev bitkilerinizi veya bahçenizi gübrelemek (faydalı mikroorganizmaları aşılamak) için kullanılabilir.
Bokashi’yi mutlaka özel bir kovada yapmak zorunda değilsiniz. İsterseniz, mutfak atıkları, deniz ürünleri atıkları, bahçe atıkları, kümes veya ahır atıkları, hayvansal dışkılardan ve turşukepekten oluşan bir yığın hazırlarsınız. Yığının üstünü hava ve güneş ışınlarını geçirmeyen koyu renkli bir örtü ile kapatırsınız.
Sürecin sonunda, fermante olan malzeme (Bokashi) ile bir şey yapmanız gerekir. Bazı insanlar saksı toprağına ekler ve saksı bitkileri için kullanır. Diğerleri bahçeye, tarlaya yayar, kompost yığınına ekler ya da solucan kutularını beslemek için kullanır.
Bokashi ile Geleneksel Kompost Yapımının Karşılaştırılması
Fermantasyon işlemini geleneksel kompost yapım işlemi ile karşılaştırdığımızda her iki prosesten de öğrenebileceğimiz çok ilginç konular ortaya çıkmaktadır.
Bozunma (Decomposition) ile Korunma (Preservation) Karşılaştırması
Geleneksel kompost yapımı, mikropları organik maddeleri küçük moleküllere bölmeye teşvik ettiğiniz bir işlemdir. Bu aerobik bir süreçtir ve ısı açığa çıkar, yığın ısınır.
Fermantasyon bir koruma işlemidir. Turşulaştırılmış gıdaları düşünün. Fermantasyon sırasında, oksijen ortadan kalkar, böylece doğru mikroplar pH'ı düşürecek ve yiyecekleri koruyacak organik asitleri üretebilirler. Lahana turşusu durumunda organik asitler mikroplar tarafından yapılır ve bazı turşularda işlemi hızlandırmak için sirke ilave edilir.
Bokashi ve geleneksel kompostlaşmanın gerçekleştiği ortam çok farklı olduğu için bu iki prosesin her biri farklı organizmaları kullanmaktadır.
Fermantasyonda kullanılan mikro-organizmalar, laktik asit, bütirik asit ve asetik asit (sirke) dahil olmak üzere bir dizi organik asit üretmek için çok az miktarda organik madde tüketir. Ayrıca organik maddenin korunmasına ve patojenlerin öldürülmesine yardımcı olan antibiyotikler ve bitkilerin daha iyi büyümesini sağlayan doğal hormonlar ve enzimler de üretirler.
CO2 üretimi
Geleneksel komposttaki mikroorganizmalar, organik madde içindeki enerjiyi kullanır ve solunum yoluyla, karmaşık organik molekülleri CO2 ve suya (H20) dönüştürürler ve her iki madde de gaz olarak havaya karışır. Kaybedilen karbon (C), Oksijen (O) ve Hidrojen (H) miktarı; başlangıç malzemesinin C: N oranına, sıcaklık ve süre dahil olmak üzere birçok etmene bağlıdır. Oksidasyonla üretilen geleneksel sıcak kompost bu süreçte karbonunun yarısını kaybedebilir. Serbest kalan CO2 çevre için iyi değildir, küresel ısınmaya sebep olur.
Ferma (Bokashi) kompostta ise, fermantasyon sırasında organik maddenin çok az bir kısmı çok az CO2 ve su üreterek ayrışır. Kovanın ya da Bokashi kompost yığınının dibine akan sıvı, çoğunlukla yiyecek artıklarından ya da kesilmiş taze çimenler gibi atıklardan gelen sudur.
Azot kaybı
Geleneksel Kompost yapımında, mikroorganizmaların etkinliği önemlidir ve azota ihtiyaç duyarlar. Azot kullandıklarında ve bir formdan diğerine dönüştürdüklerinde, azotun bir miktarı amonyak veya N2 gazı olarak havaya kaybolur. Kaybedilen azot miktarı genellikle %25 ile %75 arasındadır ancak % 90'a kadar çıkabilir (ref 1).
Bokashi durumunda, madde oksidasyonla parçalanmayıp turşlu haline gelerek korunduğu (preservation) için bu çok az azot kullanılması ve hiçbirinin havaya kaybolmaması anlamına gelir. Aslında birçoğu maddenin hücre duvarları yıkılmış olarak içinde bağlı kalır. Amonyak çıkışı olmaz.
Enerji kaybı
Geleneksel komposttaki mikrobiyal aktivite çok fazla ısı üretir - bu yüzden kompost yığınları ısınır. Bu ısı enerjisinin kaynağı, kompostlaştırılmakta olan organik malzemenin kendisidir. Bu durum pek çoğumuza pek önemli gibi görünmeyebilir ancak bu enerji bahçedeki bitki gelişimi için önemlidir, değerlidir. Kompostlaştırma sırasında atmosfere kaybedilirse, ortaya çıkan kompost enerjisi daha düşük olacağı için bitkiler açısından daha az değerlidir.
Bu noktada, kendinize soğuk kompostlaştırmanın daha iyi olduğunu düşünebilirsiniz. Daha az azot, karbon ve enerji kaybeder, ancak soğuk kompostlaştırma patojenleri öldürmez.
Bokashi kompost durumunda, fermantasyon, büyük organik moleküllerde depolanmış enerjiyi kullanmaz ve bu nedenle soğuk bir işlemdir. Çok asidik ve anaerobik bir ortam yarattığı için ve fermantasyon mikroorganizmalarının rekabetçi dışlama ilkesi gereğince, patojenleri öldürür.
İdeal C:N Oranları
Geleneksel yöntemle kompostlaştırmada, C: N oranı 30: 1 civarında olduğunda, bu mikroplar için doğru karbon - azot karışımıdır. İşlem sırasında su oluşur ve bu nedenle başlangıç malzemesinin su içeriği daha düşük olabilir. Ancak yüksek ısı ile su buharı şeklinde kaybolacak nemi tekrar yerine koymak için işlem sırasında su ilave edilmesi gerekir.
Bokashi kompost durumunda ise, fermantasyon işlemi, daha düşük C: N oranı (10: 1) ve daha yüksek su içeriği ile en iyi şekilde çalışabilen farklı mikroorganizmalar kullanır. Bu yüzden, kompostlaştırılacak malzeme, gerek C:N oranı gerekse nem içeriği açısından geleneksel komposta oranla daha esnektir. Fazla suı kaybı olmayacağı için sonradan su ilavesi gerekmez. Suyun sınırlı olduğu yerlerde bu önem taşımaktadır. Mutfak atıkları ve taze biçilmiş çimenlerin, dalların, yaprakların diğer atıklarla birlikte Bokashi kompost yapımında kullanılması bunun için mükemmeldir.
Mikroorganizmalar
Geleneksel kompost yapımındaki mikroorganizmalar her yerde bulunur ve süreci başlatmak için ilave edilmeleri gerekmez.
Bokashi kompostta fermantasyonu gerçekleştirenler ise, anaerobik ortamları tercih ettikleri için doğal ortamda çok yaygın değildir. Bu nedenle, süreci başlatmak için eklenmesi gerekir.
Nihai Ürünler
Geleneksel kompost yapımından sonra kalan malzeme çoğunlukla kolay çözünmeyen büyük kararlı organik moleküllerden oluşur. Buna geleneksel olarak humus denir ancak “Bitmiş kompost” olarak adlandırılan kompost aslında bitmemiş sadece organik madde ayrışması çok yavaşlamıştır. Humus ya da kalan organik madde 5 yıl daha ayrışmaya devam edecektir. Atmosfere açık ve toprak üstünde yapılan yığınlarda kompost içindeki birçok besin yağmurla yıkanır, ancak geleneksel kompost, sızıntı suyunun toplandığı kapalı bir sistemde yapılırsa, tüm mineral besinleri kompost içinde kalacaktır. Önemli düzeylerde C, O, H ve N kaybedilmektedir.
Bokashi kompost yapımında, fermantasyon sonucu elde edilen ürün, yani “ferment”, başlangıç malzemesinden kimyasal olarak farklı değildir. Sadece şekerlerden birkaç organik asit üretilmiştir, ancak bu amaçla kullanılan organik maddenin miktarı orijinal organik maddeye kıyasla çok azdır. Hiçbir besin kaybı olmamıştır, C, O, H ve N'nin çoğu hala Bokashi kompostun içinde bulunmaktadır. Enerji kaybı yok denecek kadar azdır.
Bokashi, Geleneksel Kompost Karşılaştırması
Bu iki prosesin birbirinden çok farklı olduğu açıkça görülmektedir. Aşağıda farklı açılardan bunun tarımla uğraşanlar için ne anlama geldiğini irdeleyelim.
Besin Değeri
Azot bitkiler için en önemli besinlerden biridir. Bitkilerin en fazla ihtiyaç duyduğu besinlerden olduğundan, toprakta bulunmaması en muhtemel olan besindir. Besinler açısından bakıldığında, Bokashi, geleneksel komposttan daha iyidir çünkü başlangıçta organik madde içindeki azotun çok daha büyük bir kısmı yine Bokashi kompostun içinde korunmuştur.
pH Değeri
Geleneksel kompostun pH'ı yaklaşık 7 veya biraz yukarıda iken Bokashi kompostun pH değeri 4 civarındadır. Bokashi kompostun asidik doğası, kumlu toprak olmadıkça veya çok büyük miktarlarda ilave edilmedikçe toprak pH'ını etkilemeyecektir. Düşük pH’den büyük ölçüde mikroplar tarafından kolayca tüketilen basit organik asitler sorumludur. Ayrıca toprağın büyük bir tamponlama kapasitesi vardır. Kısacası düşük pH sorun yaratmayacaktır.
İstenmeyen patojenler
Bokashi kompost durumunda, düşük pH koşullarının çoğu patojenleri öldürdüğü bilinmektedir. ,
Bununla birlikte, geleneksel sıcak kompost yapımının patojenleri öldürdüğü de bilinmektedir. Sorun şu ki, çoğu ev kompost yapımı ya da bazı endüstriyel kompost yapımlarında kompost yığınlarının her noktası aynı şekilde patojenleri öldürecek kadar ısınmayabilir. Isınmanın gereği gibi olması için geleneksel kompost en az 1mX1mx1m boyutlarında olmalıdır. Halbuki Bokashi kompost küçükük bir kovada, yerde yığın halinde veya bir naylon torbada dahi istenilen boyutta yapılabilir. Bu yüzden daha pratiktir.
Topraktaki yaşama etkisi
Topraktaki yaşam, enerji ve besin kaynağı olarak organik madde gerektirir. Bokashi kompost daha yüksek düzeyde enerji ve azot içerdiğinden topraktaki yaşam için daha faydalı olabilir. Her iki kompost türü de çok sayıda faydalı mikroorganizma ile yüklüdür.
Sonuç
Ülkemizde topraklarımızın hemen hemen tamamında organik madde içeriği çok düşüktür. Hangi yöntemle olursa olsun mutlaka atık organik maddelerimizden kompost üretmeli ve topraklarımıza ilave etmeliyiz.
Ferma (Bokashi) Kompost üretmenin Geleneksel kompost üretmeye göre hem kolaylık, hem yöntem hem de nihai ürün kalitesi açısından bazı üstünlükleri bulunmaktadır. Bu makalede, iki yöntemi karşılaştırdım ve üstünlükleri veya avantajları irdelemeye çalıştım.
Blogların her hakkı saklıdır. Ancak Fermant Tarım Hayvancılık ve Çevre Şirketi Referans gösterilerek paylaşılabilir.
Kaynakça
Treating Food Preparation ‘Waste’ by Bokashi Fermentation vs. Composting For Crop Land Application; https://www.bhu.org.nz/future-farming-centre/ffc/information/soil-management/treating-food-preparation-waste-by-bokashi-fermentation-vs-composting-for-crop-land-application-a-feasibility-and-scoping-review-2012-ffc-merfield.pdf
